Kurumsal
Doğal olaylardan dolayı su altında kalan antik şehirler bir yana dursun insan eliyle batırılan şehirler son dönemlerde iyice artıyor. Türkiye nehirler ve ırmaklar yönünden zengin bir coğrafyaya sahip. Bu nehirlerin sularını hem tarımsal faaliyetlerde hem de enerji üretiminde kullanabilmek için yapılan barajların bulunduğu yerlerdeki köyler ve antik şehirler suların altında kalmaya devam ediyor. Sular altında kalarak yok olan bu şehirler bir yerde içimizi sızlatsa da bir yerde turizme kattığı hareketlilikle yıl boyunca ziyaret ediliyor.
İşte bu baraj göllerinin sular altında bıraktığı şehirler;
Fırat Nehri üzerinde bulunan Atatürk Barajı ile batan şehirler;
1- Lidar Höyüğü - Şanlıurfa
Höyükte, Kalkolitik Çağ olan milattan önce 5500 – 3200 yıllarında yerleşimin başladığı düşünülüyor. Höyük, Aşağı Fırat Havzası Yüzey Araştırması Projesi dahilinde sürdürülen çalışmalar esnasında 1979'da keşfedilmiş. Keşfedilmesiyle birlikte kazılar hemen başlamış. Kazı çalışmalarını Alman Arkeoloji Enstitüsü İstanbul Şubesi ile Heidelberg Üniversitesi yürütmüş ve kazı höyüğün 1987 yılında tamamen Atatürk Baraj Gölü altında kalacağı güne kadar devam etmiş. Yapılan kazıda bulunanlar arasında Asur oturan keçi heykeli, bronz küvet, çeşitli sikkeler ve takılar, devrelere ait eşyalar, çanak, çömlekler ve daha birçok eser Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir.
2 - Samsat Kenti ya da Samosata Höyüğü - Adıyaman
Samsat, Adıyaman ilinin bir ilçesidir. Adıyaman bölgesinde Neolitik, Kalkolitik ve Eski Tunç Dönemi'ne işaret eden yerleşim yerlerinden biri de, Samsat Antik Kenti - Samosata Höyüğü. Samsat Kommegene Krallığı'na başkentlik de yapmış antik bir şehir.
3 - Tille Höyük - Adıyaman
Tille Höyük, Karakaya Barajı su toplama alanında kalacak arkeolojik değerleri bulmak amacıyla yapılan yüzey araştırmaları esnasında 1977 yılında bulunmuştur. Tille Höyük kurtarma kazıları 1979 yılında başlamış. Tille Höyük'te Roma dönemi eserleri arasında kaya mezarları da bulunmakta. Adıyaman Kahta ilçesi Eskitoz Köyü'nün doğusundaki Fırat Nehri vadisinin yamaçları boyunca kalker kayalara oyulmuş pek çok mezar da bulunmuş. Bu kaya mezarları da artık Atatürk Barajı'nın suları altında kalmış durumda.
Fırat Nehri üzerinde bulunan Birecik Barajı ile batan şehirler;
4 - Zeugma Antik Kenti / Belkıs - Gaziantep
Belkıs / Zeugma Antik Kenti, Gaziantep'in Nizip ilçesine bağlı Belkıs Köyü sınırları içerisinde olup Fırat Nehri'nin yanı başında yer alır. Antik kentteki kazı çalışmalarında A, B ve C olarak üç bölümde incelenen kentin, villalarının ve çarşılarının bulunduğu A ve B bölümleri bugün Birecik Baraj Gölü'nün suları altında. Henüz bir kazı çalışması yapılmamış olan C bölümünün de ileride bir açık hava müzesine dönüştürülmesi gündemde. Zeugma Antik Kenti, Roma döneminden kalan mozaikleri ile dünyaca ünlü bir yer. Yapılan kurtarma kazılarından çıkarılan mozaikler 2011 yılında Zeugma Mozaik Müzesi'ne taşınmış. Ortalama 20 bin dönümlük bir arazi üzerine kurulmuş olan antik kent Fırat'ın geçilebilir en sığ yerinde bulunuyor. Büyük İskender'in generallerinden ve daha sonra Suriye Kralı da olan Selefkos Nikator kendi adıyla, Fırat Nehri'nin adını birleştirerek milattan önce 300 yılında bu topraklarda Selefkos Euphrates yani Fırat'ın Silifkesi'ni kurar.
5 - Horum Höyük ya da Urima Antik Kenti - Gaziantep
Birecik Barajı ve Karkamış Baraj suları altında kalacak olan tarihi yerleşimler hakkında bölgede araştırma yapan ekip tarafından 1989 yılında bulunmuş. Höyük 6,4 hektarlık bir alanı kapsıyor. Höyüğün Birecik Baraj Gölü suları altında kalacağının anlaşılması ile yaklaşık 4 yıl boyunca yani 1999 yılına kadar kurtarma kazıları yapılmış.
6 - Rumkale - Gaziantep
Rumkale, Gaziantep'in Nizip ilçesinde bulunur. Birecik Baraj Gölü ile bir yarımada halini alan tepedeki kale için antik çağlardan günümüze kadar pek çok farklı isim kullanılmış ve en son Rumkale olarak kalmış. Rumkale'ye Halfeti'den teknelerle kolaylıkla ulaşılabiliyor. Fırat'ın suları altında kalan Saklı Cennet veya Kayıp Kent adıyla da anılan bölge, Rum Kale'nin ve Savaşan Köyü'nün olduğu Halfeti bölgesidir. 1985-2000 yılları arasında tamamlanan Birecik Barajı'nın devreye girmesiyle birçok yerleşim yeri ve antik yapısı sular altında kalmış olan Halfeti, bu durumu olumluya çevirerek günümüzde Güneydoğu'nun turizm merkezlerinden biri haline gelmiş bulunmakta.
7 - Savaşan Köyü - Şanlıurfa
Şanlıurfa'ya bağlı Halfeti'de bulunan Savaşan Köyü Birecik Barajı'nın suları altında kalan bir yer. Sular altında kalmadan önce Fırat Nehri'nin karşısında kurulmuş olan bu köyün, taş işlemeli evleri, Arnavut kaldırımlı dar sokakları uzaktan bile görenler üzerinde hayranlık uyandıracak cinsten. Savaşan Köyü'nün en etkileyici manzarası da, ana binası sular altında kalmış olan caminin minaresi olsa gerek.
Dicle Nehri üzerinde bulunan Ilısu Barajı ile batan şehirler;
8 - Hasankeyf - Batman
Hasankeyf, Batman'a bağlı olup Dicle Nehri'nin ikiye böldüğü tarihi ilçe. Hasankeyf, Dicle üzerinde yer alan Ilısu Barajı ile sular altında kalma ve bütün kültürel hazinesini yitirme tehlikesi yaşıyor. Yaklaşık 10.000 yıldan daha fazla bir tarihe sahip kültürel varlıklarının yanında Hasankleyf'i yutan Ilısu Barajı'nın barındırdığı çevresel tehlikeler raporundaki maddeler şu şekilde listeleniyor; soyu tükenmekte olan hayvanların besin ve habitatlarının yok olması, kitlesel balık ölümleri, çökelme ve ötrofikasyon, su kalitesinde düşüş, sıtma gibi su kaynaklı hastalıklarda artış, su kaynaklı çatışmalarda artış. Özellikle Türkiye ile komşu devletler arasında yaşanması muhtemel sıkıntılara parmak basılmış. Son olarak barajın, Anayasaya ve Uluslararası Kültür Sözleşmesi'ne aykırı olduğunu da belirtelim.
9 - Botan Vadisi; Türbe Höyük – Başur Höyük – Çattepe Höyük – Motit Kalesi - Siirt
Ilısu Barajı'nın suları altında kalacak olan Botan Vadisi'ndeki höyüklerde kurma çalışmalarının bir kısmı bitmiş bir kısmı ise devam etmekte. Vadide; Türbe Höyük, Başur Höyük, Çattepe Höyüğü, Motit Kalesi yer almakta. Vadide 2002 yılında başlayan kurtarma kazıları Başur Höyük ve Çattepe Höyük'te devam etmekte, Türbe Höyüğü ve Motit Kalesi'nde ise kazı ve kurtarma çalışmaları tamamlanmış durumda. Başur Höyük ve Çattepe Höyük'te 13 yıl süren kazılarda milattan önce 3000 yılına ait çok sayıda tarihi eser ele geçirilmiş. Ayrıca Başur Höyük'te, Bronz Çağı'ndan kalma mezarlarda 5000 yıllık oyun taşlarına da rastlanılmış.
Dicle Nehri üzerinde yer alan Dicle Barajı ile batan şehir;
10 - Eğil Antik Kenti - Diyarbakır
Diyarbakır'ın Eğil ilçesinde Dicle Baraj suları altında kalan ve Asurlulara ait olan batık şehirden kalan mağara evleri, hamam, kral mezarları ve yaşam alanları artık sadece fotoğraflardan görülüyor. Kral mezarlarının sağından başlayıp Eğil Kalesi'ni Nebi Harun tepesinden ayıran vadi boyunca kuzeye doğru çok sayıda insan eli ile kazılmış mağara bulunuyor. Bu mağaralardan en dikkate değer olanı halk arasında “'Mağara Şakoy”' olarak bilinen mağara. Mağarada rastlanan izler buranın bir zamanlar ibadethane olarak kullanıldığı yönünde. Ancak vadide bahsedilen bu mağaraların tamamına yakını su altında bulunuyor.
Seyhan Nehri üzerinde yer alan Seyhan Barajı ile batan şehir;
11 - Augusta Antik Kenti - Adana
Augusto, 1955 yılında Seyhan Baraj Gölü'nün altında kalmış olan, Roma İmparatoru Augustos'un karısı Livia Augusta adına Adana'da kurulan antik kent. Zeugma Antik Kenti'nden hiç olmazsa bir kısım önemli eserler kurtarılabilmiş ancak Augusta Antik Kenti'nin talihsizliği Zeugma da olduğu gibi bir kurtarma kazı çalışmasının bile olmaması.
Bergama Yontalı Deresi üzerinde yer alan Yontalı Barajı ile batan şehir;
12 - Allianoi Antik Kenti - İzmir
Allianoi İzmir'in, Bergama ilçesi sınırları içinde, Yortanlı Baraj Gölü alanının tam ortasında, Paşa Ilıcası Mevkii'nde yer alan bir antik kenttir. 1998 yılından bu yana da Paşa Ilıcası başta olmak üzere baraj gölü alanı içinde kalan yerde kurtarma kazıları devam etmekte. Kurtarma projesinin her aşamasına sadık kalınarak uygulanmadığı takdirde, baraj su toplanmaya başlandığı gün Allianoi Antik Kenti tamamen sular altında kalacak.